Çarşamba Toplantısı

Dr. Tuba Demirci

OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SON DÖNEMİNDE MÜSLÜMAN OSMANLI AİLELERİ VE ÖZEL ALANIN REFORMU

Özet

Gülhane Hatt-ı Hümayunu olarak da bilinen Tanzimat Fermanı’nın 1839 yılındaki ilanıyla, kurumsal reform dönemi Osmanlı İmparatorluğu’nda resmen başlamıştır. Osmanlı Devleti’ndeki temel kurumların reformunu amaçlayan “maksatlı modernleşmeler”, 1839-1908 yılları arasındaki dönemin simgesi olmuş, Batı dünyasının sosyal ve ekonomik meydan okumalarına bu reformlar yardımıyla direnmek amaçlanmıştır. Sadece devlet aygıtının bileşenleriyle sınırlı kalmayan “maksatlı modernleşmeler”, devlet dışı sosyal alandaki temel kurumların da eleştirisi ve dönüşümünü de hedeflemiştir. 19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren de, “Osmanlı Müslüman ailesi” ve aile alanının reformu, dönemin reform projelerinin önemli bir bileşenini oluşturmuş, Tanzimat Dönemi’nden başlayarak da aile içi ilişkiler, toplumsal cinsiyet ilişkileri, üreme ve cinsellik, ahlak, hijyen ve temizlik konularının eleştirel bir değerlendirmesini içeren, aileyi hedef alan modern bir söylem geliştirilmiştir. Konuşma, özel alanla alâkalı, ailenin kuruluşu, evlilik, cinsellik ve doğurganlık, çocuk disiplini gibi konular hakkındaki reform tartışmalarını, reformları ve bunları izleyen reel politika ve yönetmelikleri ele alacaktır. Bu türden reform ve sosyal politikaların ortaya çıkışını tarihselleştirirken, evlilikte uyum, cinsellik, fiziksel ve ahlaki temizlik, çocuk büyütme ve terbiye etme gibi özel alana ait konuları inceleyen ve bu konularda değişimi amaçlayan döneme ait edebi eserler, eleştirel yazın, nasihatname ve öğüt literatürü üzerinde de durulacaktır. Son olarak da, müdahaleci ve bürokratik devlet anlayışının Osmanlı’daki izdüşümü, bu türden bir yönelimin ortaya çıkışı ve potansiyeli, Osmanlı entelektüel kimliliğinin oluşumu da reform tartışmaları, politikalar ve eleştirel yazın çerçevesinde ele alınarak, Osmanlı toplumunun iktidar-baskı ve disiplin ekseninde nasıl yeniden kavramlaştırıldığı tartışılacaktır.